Ở hố đất này còn có hàng trăm mẫu gốm sứ, gạch, ngói và những dấu vết của bếp lò như than, tro. Bên cạnh đó, một số hố đất đã đào xong nhưng không thấy mẫu cổ vật nào. Ở một nơi khác, nhóm công nhân đang phát quang, dọn dẹp vệ sinh để chuẩn bị khai quật tiếp.

Chiều ngày 26.1.2015, khi chúng tôi đến đây đã thấy có hơn 10 công nhân chia thành nhiều tốp đang cặm cụi đào bới. Ở một hố đất gần mép sông Vàm Cỏ Đông, nhóm khai quật đã tìm thấy 7 cây cọc gỗ, đường kính mỗi cây từ 40- 60cm. Ở hố đất này còn có hàng trăm mẫu gốm sứ, gạch, ngói và những dấu vết của bếp lò như than, tro. Bên cạnh đó, một số hố đất đã đào xong nhưng không thấy mẫu cổ vật nào. Ở một nơi khác, nhóm công nhân đang phát quang, dọn dẹp vệ sinh để chuẩn bị khai quật tiếp.

Anh Lê Hoàng Phong, người trông coi công tác khai quật ở đây cho biết: “Hiện nay chưa xác định được 7 cây cọc này thuộc loại gỗ gì. Ước đoán ban đầu có thể chúng từng được dùng để làm nhà sàn, vì chiều cao của các cọc tương đương với mực nước sông Vàm Cỏ Đông. Trong những ngày tới, chúng tôi sẽ tiến hành đào rộng ra hơn để xác định tổng quan hàng cọc gỗ này ra sao”.

Về những mẫu cổ vật gốm sứ, gạch, ngói, theo lời anh Phong chúng được tìm thấy ở hai lớp đất khác nhau. Lớp trên cùng là những mẫu gốm sành, sứ, bước đầu tạm thời xác định chúng có từ triều nhà Nguyễn- cách đây hơn 100 năm. Ở lớp đất sâu khoảng 1,5 mét là những mẫu gạch, ngói, vật dụng sinh hoạt như nồi đất đã bị bể vụn; theo ước đoán có thể chúng đã được sử dụng cách đây cả ngàn năm.

Nhóm khai quật còn tìm thấy một thanh gươm cổ, hiện nay thanh gươm này đã được bàn giao cho Bảo tàng Tây Ninh cất giữ. Đặc biệt, cũng theo lời anh Phong, có một người dân địa phương đã tặng cho anh một chiếc rìu đá mà họ nhặt được ở chính khu di tích này.

Theo nhận định- thông qua kinh nghiệm, chiếc rìu đá ấy có niên đại nhiều ngàn năm về trước. “Tuy nhiên, để biết chính xác niên đại của những mẫu vật này thì phải chờ đến sau khi kết thúc công tác khai quật ở đây, các nhà khoa học sẽ nghiên cứu và kết luận”- anh Phong nói. Rất tiếc là chúng tôi chưa được tận mắt nhìn thấy chiếc rìu đá ấy do anh Phong đang cất giữ ở nơi xa. Theo kế hoạch ban đầu, công tác khai quật khu di tích lịch sử- văn hoá Bến Đình sẽ được tiến hành trong thời gian 30 ngày. Nhưng cũng còn tuỳ tình hình, có thể công việc sẽ kéo dài đến 45 ngày hoặc lâu hơn nữa.

Ông Nguyễn Anh Dũng- Phó Giám đốc Bảo tàng Tây Ninh cho biết, công tác khai quật khu di tích Bến Đình do Phó giáo sư, tiến sĩ Bùi Chí Hoàng- Phó Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ phụ trách. Tổng diện tích khai quật 400 mét vuông. Những điểm khai quật này chỉ là một phần của khu di tích lịch sử- văn hoá Bến Đình. Việc khai quật nhằm tìm hiểu nền văn hoá cổ xưa và để xem có thể thi công xây dựng cây cầu bê tông bắc qua sông Vàm Cỏ Đông tại địa điểm này hay không. “Nếu sau khi khai quật, phát hiện dưới lòng đất có nhiều cổ vật hoặc có kiến trúc đền tháp quan trọng thì không thể xây dựng cầu qua khu vực này được”- ông Dũng nói.

 Theo tài liệu lưu trữ của Bảo tàng Tây Ninh, khu di tích Bến Đình là một địa điểm còn lưu lại những phế tích của các công trình xây dựng đền tháp cổ. Trong quá trình điều tra, khảo sát và nghiên cứu, các nhà khảo cổ học đã phát hiện ít nhất 4 chân tháp cổ ở gò đất cao 5m (nơi có miếu Bà). Ở các chân phế tích tháp, phát hiện rất nhiều gạch, ngói ống, ngói bàn, ngói trang trí, ngói hình chóp, gốm nhiều chủng loại, kiểu dáng, màu sắc và có độ nung chín tương đối cao như các loại miệng bình, vòi bình; tầng văn hoá dày từ 0,8 đến 1,2 mét.

Cặp sông Vàm Cỏ Đông còn phát hiện các hàng cọc gỗ trai có đường kính 0,6m, dài 1,2m, đầu nhọn được đóng sâu dưới đất, đầu bằng phía trên cách mặt  đất 0,2m. Qua nhận định ban đầu thì đây có thể là cọc nhà sàn hoặc cầu tàu của người xưa, chứng tỏ nơi đây xưa từng là một khu dân cư đông đúc. Những dữ kiện thu được ở khu di tích Bến Đình gồm các vật liệu xây dựng gạch, ngói đến các vật dụng khác: gốm, chân đèn, bệ đá vuông, nắm tay tượng… Bằng phương pháp so sánh đối chiếu, các nhà khảo cổ học nhận thấy di tích Bến Đình có các phế tích kiến trúc tháp, niên đại ở thế kỷ thứ VIII. Các hiện vật gốm, ngói, vòi bình, có niên đại ở thế kỷ thứ IX- X sau Công nguyên.

Khu di tích Bến Đình là khu di chỉ khảo cổ lớn của tỉnh Tây Ninh, trong lòng đất còn chứa đựng nhiều dữ kiện lịch sử, bước đầu cho thấy có niên đại cách nay khoảng 10- 12 thế kỷ. Ngoài giá trị lịch sử kiến trúc đền tháp, phương pháp chế tạo vật liệu… di tích còn giúp cho các nhà nghiên cứu tìm thấy những tập tục xưa của nền văn minh Óc Eo. Nơi đây đời Thiệu Trị thứ 3 đã cho đắp bảo gọi là thành bảo Định Liêu. Năm Tự Đức thứ 3, bảo Định Liêu được lấy làm thành bảo của huyện Quang Hoá. Khu di tích Bến Đình đã được công nhận là di tích lịch sử- văn hoá cấp tỉnh tại Quyết định số 72/QĐ-CT ngày 13.6.1998 của Chủ tịch UBND tỉnh Tây Ninh.

Đại Dương