Nghề khám, chữa bệnh bằng Đông y của thầy Bảy Lý được coi như một nghề gia truyền. Từ lúc 15 tuổi, cậu thiếu niên Phan Văn Lý đã vừa học chữ vừa học nghề Đông y từ ông nội là lương y Phan Văn Kinh; sau đó tiếp tục học và phụ giúp cha- lương y Phan Thanh Nhàn tại cơ sở khám, chữa bệnh ở thị trấn Hoà Thành. Ông chính thức tiếp nhận cơ sở khám, chữa bệnh vào năm 1962 khi người cha qua đời. Từ năm 1966 đến 1970 ông theo học lớp lương y đa khoa hàm thụ do Tổng hội Đông y (chế độ cũ) tổ chức và được lương y Đoàn Văn Đạt tận tình truyền dạy kiến thức y học cổ truyền.

Trong suốt hơn 50 năm thầy Bảy Lý hành nghề khám, chữa bệnh bằng Đông y, không chỉ bệnh nhân trong tỉnh mà rất nhiều người từ tỉnh khác trong nước và có cả người Campuchia cũng như Việt kiều tin tưởng, tìm đến ông nhờ chữa bệnh. Nhiều trường hợp bệnh nhân phong thấp, đau thận, đau gan, đau khớp xương… đã điều trị các nơi nhưng không hết, khi đến với phòng khám của thầy Bảy Lý đã được trị khỏi. Chính vì thế tay nghề của thầy Bảy Lý ngày càng được người dân tín nhiệm; nhiều người trong số bệnh nhân cũ vẫn luôn nhớ đến ông, vào những dịp lễ tết họ lại đến viếng thăm ông, thể hiện sự biết ơn đối với người đã cứu mình thoát khỏi bệnh tật. Có một trường hợp đặc biệt mà thầy Bảy Lý nhớ mãi là năm 1986, Trung ương Hội Đông y Việt Nam đã tặng ông Bằng khen về thành tích đã tận tình chăm sóc, cứu chữa bà Đức Phool (thân mẫu ngài Un Phool – lúc đó đang là Chánh văn phòng Hội đồng Bộ trưởng Cộng hoà nhân dân Campuchia) thoát khỏi căn bệnh xơ gan cổ trướng hiểm nghèo, góp phần thắt chặt tình hữu nghị giữa hai dân tộc Việt Nam và Campuchia. Thầy Bảy Lý cũng luôn quan tâm giúp đỡ những bệnh nhân nghèo khó bằng cách khám, điều trị bệnh miễn phí cho họ.

Được sự tín nhiệm của nhân dân và các lương y trong tỉnh, từ năm 1983 đến năm 2005 lương y Phan Văn Lý giữ vai trò uỷ viên Thường vụ Hội Đông y Việt Nam, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Đông y tỉnh Tây Ninh. Với cương vị ấy ông đã tham gia giảng dạy nhiều lớp y sĩ đa khoa, lương y chuyên sâu và các lớp bồi dưỡng lương y về bộ môn Đông y; đặc biệt ông đã thừa kế, cống hiến cho Hội Đông y tỉnh 12 bài thuốc gia truyền có giá trị được dùng để sản xuất các loại thuốc cao đơn huờn tán tại Phòng Chẩn trị Hội Đông y tỉnh, phục vụ sức khoẻ nhân dân, được đông đảo bệnh nhân tin tưởng.

Phòng chẩn trị y học cổ truyền của lương y Phan Văn Lý tại số 45/8 Hùng Vương, khu phố 4, thị trấn Hoà Thành, huyện Hoà Thành khá nhỏ bé và đơn sơ. Đến thăm nơi này vào một ngày chủ nhật cuối năm, khi nhà nhà đang chuẩn bị đón chào xuân mới, chúng tôi bắt gặp một hình ảnh quen thuộc gợi nhớ những hiệu thuốc ngày xưa… Những hộc thuốc cũ kỹ chứa đầy thảo dược, mùi thuốc Đông y nồng ấm nhẹ thoảng trong không khí và lương y Phan Văn Lý đang miệt mài tán thuốc bằng chiếc chày nhỏ để phân phối các thang thuốc.

Nhiều bệnh nhân đang ngồi chờ được khám và bốc thuốc. Một nhóm bệnh nhân ở thành phố Hồ Chí Minh đi chung chuyến xe đến từ sớm, giờ đang chuẩn bị ra về. Vài bà cụ, mấy bác trung niên và các bà mẹ bế con nhỏ trên tay. Chị Lê Thị Thu Thảo đến từ ấp Tân Tiến, xã Tân Lập, huyện Tân Biên cho biết, cháu Võ Thành Thịnh nay mới hơn 3 tuổi, từ lúc 1 tuổi đến nay hầu như tháng nào cũng phải đi bác sĩ vì sốt, sổ mũi, ho, ăn không tiêu, ói… người bé rất gầy.

Được người quen giới thiệu thầy Bảy Lý, chị thử đưa bé Thịnh đến đây điều trị từ tháng trước. Chị nói thầy Bảy cho thuốc 1 tháng, cháu dùng thuốc xong đã ăn được ngủ được và hầu như hết bệnh rồi, hôm nay chị đưa cháu xuống đây là để nghe thầy Bảy kết luận xem có cần uống thêm thuốc nữa hay không. Anh Trần Văn Hoàng ở ấp Long Bình, xã Long Thành Nam, huyện Hoà Thành tỏ vẻ ngạc nhiên khi được hỏi sao biết phòng chẩn trị này mà đến khám: “Thầy Bảy Lý ai mà không biết, cứ có bệnh là tôi lại đến khám ở đây, lần nào uống thuốc của ông tôi cũng thấy hết bệnh”.

Chị Nguyễn Thị Xểnh ở ấp Bàu Dài, xã Phước Ninh, huyện Dương Minh Châu kể rằng: chị bị nhức mỏi, nóng trong người, không ăn, không ngủ được, nghe tiếng thầy Bảy Lý, chị lặn lội đến khám và chỉ qua một lần bốc thuốc, dùng thuốc từ tháng trước chị đã thấy có hiệu quả, bệnh thuyên giảm hẳn nên chị hy vọng sau khi bốc thuốc lần này chị sẽ hết bệnh.

Từ kinh nghiệm trong nghề và qua học hỏi, nghiên cứu sách báo, lương y Phan Văn Lý cùng một số lương y khác đã cộng tác với bác sĩ Nguyễn Công Tỷ - nguyên Giám đốc Bệnh viện Y học cổ truyền Tây Ninh biên soạn bộ sách “Cây thuốc và vị thuốc phương Đông”; sách được Nhà xuất bản Tổng Hợp thành phố Hồ Chí Minh in ấn, phát hành năm 1991. Nối nghiệp cha, hầu hết các con của lương y Phan Văn Lý đều theo nghề y, đặc biệt là Đông y gia truyền. Lương y Phan Văn Lý tâm sự: “Trong cuộc đời làm thuốc, tôi tâm đắc nhất là phải giữ cho được chữ Tâm và chữ Đức theo lời của đức y tổ Hải Thượng Lãn Ông: “Trị bệnh phải cho hết lòng/Ngày thời chăm sóc để phòng giảm gia/Thân người nào khác thân ta/Ta có làm nghĩa lợi mà thân sau”. Vì vậy tôi luôn cẩn trọng trong khám, điều trị bệnh”.

Mùa xuân này lương y Phan Văn Lý tròn 80 tuổi nhưng trông ông vẫn còn rất tráng kiện, minh mẫn và vẫn nguyên vẹn niềm đam mê với y học cổ truyền. Trong bộ sưu tập thành tích của ông, có rất nhiều bằng khen từ Trung ương đến địa phương (trong đó có cả Huân chương Kháng chiến Chống Mỹ hạng Nhất do có công nuôi giấu và giúp đỡ thuốc men cho cán bộ cách mạng). Ngoài danh hiệu “Thầy thuốc Ưu tú” ông còn được trao nhiều huy chương, kỷ niệm chương… ông cùng bác sĩ Cao Văn Chí là 2 người đầu tiên của tỉnh Tây Ninh được nhận giải thưởng “Hải Thượng Lãn Ông” do Bộ Y tế trao tặng. Mới đây nhất, lương y Phan Văn Lý đã được Hội đồng xét chọn tỉnh Tây Ninh đề nghị Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch xét tặng danh hiệu “Nghệ nhân Ưu tú trên lĩnh vực di sản văn hoá phi vật thể- lần thứ nhất năm 2015”. Mong ước của Lương y Phan Văn Lý trong mùa xuân mới là có đầy đủ sức khoẻ để tiếp tục phục vụ chăm sóc sức khoẻ cho người dân.

Hải Âu