Cây mì hiện được xem là một loại cây trồng quan trọng ở Tây Ninh nhờ giá trị kinh tế mang lại cho nông dân cũng như cho nền kinh tế của tỉnh ở mức khá cao. Tuy nhiên, ngành mì còn tồn tại nhiều mặt hạn chế. Về cơ bản, các ngành chức năng có liên quan đã đề ra một số giải pháp để khắc phục những mặt hạn chế đó nhằm kích thích phát triển một ngành nông- công nghiệp mũi nhọn của tỉnh cũng như cả nước. Thế nhưng, nếu chỉ “đề ra” thôi thì chưa đủ mà cần có những bước đột phá quyết liệt mới có thể khai thác tối đa tiềm năng, lợi thế mà ngành mì Tây Ninh có được.

Củ mì nguyên liệu được đưa về nhà máy chế biến.

Sản lượng đứng đầu cả nước

Những năm gần đây, do hiệu quả kinh tế mang lại từ cây mì khá cao, có thể nói là cao nhất so với các loại cây trồng chủ lực của tỉnh như mía, cao su nên diện tích cây mì tăng mạnh. Nếu như năm 2010, diện tích trồng mì của Tây Ninh chiếm hơn 40.000 ha thì đến năm 2014, toàn tỉnh có khoảng 50.500 ha mì với tổng sản lượng ước hơn 1,6 triệu tấn.

Hiện Tây Ninh đang đứng thứ 2 trong nước về diện tích trồng mì (chỉ sau Gia Lai) nhưng lại dẫn đầu về sản lượng. Năng suất cây mì những năm gần đây cũng ngày càng nâng lên. Năm 2005, năng suất bình quân trên mỗi ha chỉ 24,7 tấn nhưng đến năm 2014, con số này đã là 31,7 tấn. Các huyện có diện tích trồng mì lớn là Tân Châu (10.000 ha), Tân Biên (6.800 ha), Châu Thành (6.000 ha) và Dương Minh Châu (3.800 ha). Ngoài canh tác trên địa bàn tỉnh nhà, người dân Tây Ninh còn phát triển vùng nguyên liệu mì với diện tích trên 1.000 ha/năm trên đất bạn Campuchia.

Liên tiếp trong 5 năm gần đây, giá củ mì nguyên liệu luôn ở mức trên dưới 2.000 đồng/kg - một mức giá rất hấp dẫn nên cây mì hiện đang được xem là loại cây trồng ưu tiên số 1 đối với nông dân. Với mức giá hiện nay, tuỳ theo giống, vùng đất, kỹ thuật canh tác, năng suất… nông dân trồng mì có thể kiếm lãi từ 25 đến 50 triệu đồng/ha. Trong khi đó vốn đầu tư, công chăm sóc cho cây mì không quá cao mà thời gian thu hoạch lại tương đối ngắn.

Đi cùng với quá trình hình thành vùng nguyên liệu mì hàng chục năm qua là ngành công nghiệp chế biến tinh bột mì- được xem là ngành truyền thống của tỉnh Tây Ninh. Các cơ sở và nhà máy chế biến chủ yếu thuộc khu vực dân doanh và một ít doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (3 doanh nghiệp). Năm 2010, toàn tỉnh có 80 cơ sở, nhà máy chế biến tinh bột mì hoạt động với tổng công suất thiết kế đạt 3.270 tấn bột/ngày (công suất thực tế khoảng 3.070 tấn bột/ngày). Ngoại trừ một số cơ sở chế biến mì rấm, bột ướt sử dụng phương pháp sản xuất thủ công, còn lại hầu hết các nhà máy đều có quy mô sản xuất công nghiệp, trang bị công nghệ tiên tiến.

Do yêu cầu về bảo vệ môi trường theo quy định, đến năm 2014 Tây Ninh chỉ còn 73 cơ sở, nhà máy chế biến tinh bột mì (trong đó có 67 cơ sở, nhà máy đang hoạt động). Đáng chú ý là đến nay, trong tỉnh có đến 5 doanh nghiệp đã và đang xây dựng nhà máy sản xuất tinh bột biến tính - một loại sản phẩm được làm từ củ mì, cao cấp hơn tinh bột mì. Mức tăng trưởng bình quân của sản phẩm tinh bột mì giai đoạn 2006 - 2014 là gần 17%/năm, riêng trong giai đoạn 2011 - 2014 là hơn 27%/năm. Năm 2014, lượng tinh bột mì xuất khẩu tăng đến 4,1 lần so với năm 2010. Sản phẩm sau tinh bột mì hiện nay gồm đường mạch nha, bột biến tính. Dự kiến cuối năm nay, nhà máy sản xuất sorbitol đang được đầu tư xây dựng ở huyện Tân Châu với công suất thiết kế 30.000 tấn sản phẩm/năm sẽ đi vào hoạt động, mở rộng cánh cửa tiêu thụ củ mì nguyên liệu cho nông dân tỉnh nhà.

Sản xuất tinh bột mì xuất khẩu ở một nhà máy.

Phát triển chưa xứng tầm

Tuy nhiên, một trong những hạn chế lớn nhất của ngành mì Tây Ninh là quá phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Chỉ có một phần nhỏ trong tổng sản lượng tinh bột mì sản xuất trong tỉnh được xuất đi nước khác. Một hạn chế song hành là phần lớn sản phẩm tinh bột mì được xuất khẩu qua đường uỷ thác hoặc trung gian nên chưa mang lại giá trị kim ngạch lớn cho tỉnh.

Theo Sở Công Thương, việc ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất nông nghiệp nói chung và cây mì nói riêng dù đã được chú trọng nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Năng suất và chất lượng cây trồng tuy được cải thiện nhưng tốc độ còn chậm. Việc chọn tạo giống mới để bổ sung cho người trồng vẫn còn hạn chế. Việc tổ chức sản xuất nói chung còn mang tính nhỏ lẻ, sản phẩm hàng hoá phân tán, chất lượng không đồng đều, sản phẩm có hàm lượng chất xám thấp.

Một hạn chế khác là hiện các doanh nghiệp trong ngành mì cũng như nông dân trồng mì chưa có sự liên kết trong hoạt động sản xuất và chế biến. Tây Ninh cũng chưa hình thành được cơ chế chính sách liên kết vùng để thu hút đầu tư, sản xuất nông nghiệp đáp ứng việc cung cấp nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến mì. Sau hàng chục năm hình thành và phát triển ngành mì, đến nay, các doanh nghiệp chế biến mì vẫn phụ thuộc thụ động vào nông dân.

Công suất hoạt động của các nhà máy, sản lượng bột chế biến đều do nông dân “quyết định”- tức là nông dân trồng nhiều, có nguyên liệu nhiều thì nhà máy mua nhiều, sản xuất ra được nhiều bột và ngược lại. Giữa doanh nghiệp chế biến và nông dân chưa có sự liên kết, hỗ trợ nào nhằm bảo đảm quyền lợi thiết thực và hợp lý cho cả hai bên. Điều này dẫn đến tình trạng cạnh tranh giá thu mua nguyên liệu giữa các nhà máy. Thế nhưng sau đó, nông dân phải gánh chịu bất lợi về thu nhập bởi các nhà máy hoàn toàn quyết định chỉ số chữ bột qua việc họ chủ động chọn mẫu củ mì tươi để đem đi “đo” khi thu mua củ mì của nông dân.

Cây mì giống mới cho năng suất cao .

Do xuất khẩu tinh bột mì dưới dạng nguyên liệu thô nên giá trị kinh tế mang lại từ hoạt động sản xuất chế biến mì chưa cao. Mặt khác, các doanh nghiệp sản xuất tinh bột mì hầu hết chưa quan tâm đúng mức đến việc xây dựng thương hiệu sản phẩm, điều đó khiến cho giá trị cạnh tranh trên thị trường thế giới cũng còn hạn chế.

Phải có chiến lược phát triển phù hợp

Để duy trì sự ổn định của ngành mì và đưa ngành này phát triển đúng lợi thế, tiềm năng, Sở Công Thương cho rằng cần phải có chủ trương, giải pháp phù hợp; phải có sự gắn kết đồng bộ giữa “4 nhà”: Nhà nước, nhà khoa học, nhà nông và nhà doanh nghiệp.

Tỉnh cần đẩy mạnh hơn nữa việc nghiên cứu, hỗ trợ nông dân ứng dụng nhanh tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, thực hiện rộng rãi mô hình liên kết “4 nhà” thâm canh theo hướng VietGAP và mô hình cánh đồng mẫu lớn để tạo đột phá về năng suất, chất lượng, an toàn thực phẩm nông nghiệp.

Cần ưu tiên đầu tư lĩnh vực nghiên cứu sản xuất giống, công nghệ sau thu hoạch, công nghệ cao, bảo quản chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Song song đó, các cơ sở chế biến cần phải quan tâm đầu tư phát triển vùng nguyên liệu để tránh tình trạng thừa công suất, bảo đảm lợi ích hài hoà giữa nông dân với nhà máy.

Doanh nghiệp chế biến bột mì cũng cần chủ động đầu tư, đổi mới công nghệ, nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp và hàng hoá khi xuất khẩu; triển khai áp dụng các hệ thống quản lý tiêu chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn chất lượng nhằm đáp ứng yêu cầu bảo vệ sức khoẻ, môi trường; áp dụng sản xuất sạch hơn để giảm thiểu hơn nữa mức tiêu hao nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu trên sản phẩm. Đồng thời, các doanh nghiệp ngành mì cần hướng tới những sản phẩm có hàm lượng chất xám cao, chuyển từ sản phẩm thô sang sản phẩm có giá trị tăng cao như bột biến tính, sorbitol, mạch nha, ethanol…

Để ngành mì phát triển bền vững, ổn định, vai trò của Nhà nước vô cùng quan trọng trong việc đề ra các chủ trương, chính sách từ việc quy hoạch và thực hiện quy hoạch vùng nguyên liệu; trong việc hỗ trợ tạo điều kiện cho doanh nghiệp tìm hiểu, mở rộng thị trường tiêu thụ bột ở các thị trường ngoài Trung Quốc; hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao sức cạnh tranh, xây dựng thương hiệu, quảng bá sản phẩm, đổi mới công nghệ… Hy vọng trong thời gian tới, sự quan tâm hỗ trợ và đầu tư của Nhà nước cho ngành mì sẽ đầy đủ hơn, tạo được hiệu quả thiết thực hơn.

ĐÌNH CHUNG