Cửa hàng kinh doanh rau an toàn của HTX Long Mỹ tại Trung tâm thương mại Long Hoa.

Hợp tác xã (HTX) rau an toàn Bình An ở xã Suối Đá, huyện Dương Minh Châu đã thông báo giải thể. Nguyên nhân là do thiếu cơ sở vật chất, thiếu vốn. Bên cạnh đó còn có một vấn đề thuộc loại nan giải nhất, đó chính là “bí” đầu ra cho sản phẩm. Thực tế cho thấy, hiện nay việc chủ động tìm kiếm một lối ra- để đưa sản phẩm hàng bông từ đồng ruộng ra thẳng thị trường là không dễ chút nào. Và đó không chỉ là chuyện của riêng HTX Bình An.

Vẫn loay hoay chuyện đầu ra sản phẩm

Ông Nguyễn Văn Lanh- nguyên Chủ nhiệm HTX rau an toàn Bình An chia sẻ: lúc HTX được thành lập, nhiều nông dân rất phấn khởi vì tin rằng việc canh tác rau an toàn sẽ đem lại nhiều lợi ích hơn cho người trồng rau. Sau khi người chủ nhiệm đầu tiên của HTX qua đời, ông Lanh được bầu lên thay thế.

Khi ông Lanh tiếp nhận vai trò chủ nhiệm, HTX chỉ tồn tại với… cái tên gọi, cơ sở vật chất hoàn toàn là con số không tròn trịa, không trụ sở, không vốn…  Thứ tài sản duy nhất của HTX chỉ là... con dấu. Các ngành chức năng tỉnh, huyện cũng có quan tâm nhưng HTX vẫn không thể đi vào hoạt động vì thiếu vốn và không tìm được đầu ra cho sản phẩm.

Phần lớn bà con nông dân trồng hàng bông có điều kiện kinh tế chỉ ở mức đủ ăn, nên khi HTX kêu gọi góp vốn thì họ không có tiền để tham gia. HTX thiếu vốn, muốn đi vay thì lại không có tài sản thế chấp. Thời gian qua, nhiều xã viên chỉ được vay Ngân hàng Chính sách 10 triệu đồng/hộ (theo chương trình việc làm). Mỗi vụ mùa trồng hàng bông, nông dân như ông Lanh phải bỏ vốn khoảng 30 triệu đồng. Số tiền 10 triệu đồng nói trên cũng chỉ giúp được một phần nào cho cả quá trình sản xuất của họ. Vì vậy, nhiều xã viên khi được yêu cầu góp vốn đã tỏ ra không mặn mà gì.

Mặt khác, việc trồng rau an toàn đòi hỏi người trồng phải bỏ ra nhiều công sức chăm sóc, thế nhưng năng suất rau an toàn lại không cao hơn so với rau trồng kiểu truyền thống như lâu nay. Giá cả thương lái thu mua vẫn bị tính bằng giá với các loại rau thông thường khác. Đó cũng chính là nguyên nhân dẫn đến tình trạng nhiều xã viên HTX không mặn mà với canh tác rau an toàn.

Bản thân ông Lanh cũng chủ động đi tìm thị trường tiêu thụ sản phẩm rau an toàn cho HTX qua sự giới thiệu của các ngành chức năng. Thế nhưng, khi gặp các đối tác ở thành phố Hồ Chí Minh, những điều kiện mà đối tác đưa ra HTX rau an toàn Bình An không thể đáp ứng được. Cũng có một đối tác ở chợ đầu mối tại thành phố Hồ Chí Minh chấp nhận tiêu thụ sản phẩm của HTX nhưng với điều kiện phải cho “gối đầu” tiền mua hàng lên đến hàng trăm triệu đồng; trong khi mỗi ký đồ hàng bông giá chỉ có vài ngàn đồng và đa số nông dân vẫn còn sống cảnh thiếu trước hụt sau, nên làm sao có thể chịu nổi tình trạng bán chịu sản phẩm theo kiểu gối đầu như thế?

Ông Lanh cho rằng, để có thể hoạt động được và hoạt động hiệu quả, HTX nhất thiết phải có nguồn vốn, có đầu ra và có cơ sở vật chất (như nhà sơ chế rau). HTX rau an toàn Bình An lại không có được những điều kiện trên và cũng… không có hoạt động, do đó chỉ còn con đường là… giải tán, bởi nếu có duy trì thì cũng không để làm gì.

Anh Nguyễn Thanh Bình- Giám đốc HTX rau an toàn Long Mỹ, xã Long Thành Bắc, huyện Hoà Thành cho biết, thời gian qua, hoạt động của HTX này đã bước đầu mang lại hiệu quả, cho lợi nhuận và nhiều xã viên đã nhận thấy được lợi ích của việc canh tác rau theo tiêu chuẩn VietGAP. Thế nhưng, việc xây dựng thương hiệu và tìm đầu ra ổn định cho sản phẩm rau của HTX đến bây giờ vẫn còn là một thách thức, làm đau đầu ban quản trị. Với quyết tâm đưa hoạt động ngày càng phát triển đi lên, HTX rau an toàn Long Mỹ đã chủ động đưa con em của một xã viên đi học đại học (có tài trợ học phí) để đảm đương vị trí kế toán trưởng cho HTX sau này. Tất cả việc kinh doanh, thu chi của HTX đều công khai minh bạch, trong đó có cả hoạt động của cửa hàng rau an toàn tại Trung tâm thương mại Long Hoa. Do đó, các xã viên trong HTX rất yên tâm, tin tưởng về hướng phát triển của mô hình làm ăn tập thể này. Điều quan trọng là các xã viên đã nhận thức được việc canh tác rau theo tiêu chuẩn VietGAP mang lại lợi ích về kinh tế và cả sức khoẻ, do không sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật một cách bừa bãi như trước đây. Mỗi khi đến mùa vụ, HTX đều tổ chức họp để xã viên đăng ký trồng loại hàng bông nào, nhằm tránh tình trạng nhiều người tập trung trồng cùng một loại sẽ gây khó khăn cho việc tiêu thụ sản phẩm. Thực tế hiện nay, nếu tính cả 2 doanh nghiệp đang thu mua sản phẩm của HTX và cửa hàng bán rau an toàn tại Trung tâm thương mại Long Hoa, lượng rau tiêu thụ của HTX mới chiếm khoảng 30% sản lượng mà thôi. Phần còn lại đành chấp nhận bán cho thương lái và tất nhiên phải chấp nhận luôn chuyện giao hàng trước, biết giá sau!

Nói về việc đầu ra cho sản phẩm, anh Bình cho rằng, một phần do thị hiếu của thị trường và lượng sản phẩm cung cấp nhiều nên việc tiêu thụ rau phải phụ thuộc vào thương lái. Đơn cử phần lớn các trường học hay công ty thường có khuynh hướng chọn mua các loại rau (như su hào, bắp cải, cà rốt…) có xuất xứ từ Lâm Đồng để phục vụ các bữa ăn hằng ngày, thay vì mua bí đao, bầu, dưa leo… được trồng trên đất Tây Ninh. Từ đó, dẫn đến việc các cửa hàng rau an toàn thường nhập sản phẩm rau được đưa về từ Lâm Đồng để bán cho các khách hàng có nhu cầu tiêu thụ với số lượng lớn và thường xuyên.

Cũng theo anh Bình, thời gian qua các ngành chức năng tỉnh Tây Ninh rất quan tâm hỗ trợ cho HTX hoạt động. Tuy nhiên, vấn đề đầu ra vẫn chưa được tháo gỡ. Qua sự giới thiệu của các ngành chức năng, HTX rau an toàn Long Mỹ đã ký kết 3 hợp đồng cung cấp rau an toàn cho 3 chợ đầu mối ở thành phố Hồ Chí Minh. Thế nhưng, không hiểu vì sao, từ khi ký hợp đồng đến nay, 3 đối tác trên vẫn chưa một lần yêu cầu HTX giao hàng. Thời gian đầu, HTX hoạt động đã có lợi nhuận, tài sản hiện có là chiếc xe máy cày, giàn xới… tậu được từ chương trình vay vốn (chỉ vài tháng nữa là HTX có thể trả dứt điểm khoản nợ vay). Mặc dù vậy, việc tìm nguồn bao tiêu sản phẩm của HTX vẫn còn là câu hỏi để đó! Thêm điều đáng buồn là tại cửa hàng rau an toàn ở Trung tâm thương mại Long Hoa, rau an toàn của HTX Long Mỹ vẫn phải bán bằng giá rau thường. Mặt khác, do chủng loại sản phẩm chưa phong phú nên việc bán buôn cũng chỉ cầm chừng. Vẫn theo anh Bình, HTX đã nghĩ đến việc nhập trái cây ở miền Tây về bán tại cửa hàng cho thêm phong phú nguồn sản phẩm, đồng thời anh cũng đang nghĩ đến việc đăng ký thương hiệu, xây dựng trang web cho HTX. Nhưng vấn đề tiếp thị để đưa sản phẩm ra thị trường quả vẫn còn rất khó đối với những người nông dân.

Nông dân đưa sản phẩm thu hoạch ra chợ đầu mối giao cho thương lái.

Cần khắc phục những mặt hạn chế, bất cập

Theo lãnh đạo Liên minh HTX, theo luật HTX năm 2012, các HTX có hội đồng quản trị, giám đốc điều hành, uỷ viên kiểm soát, kế toán nhưng lại không quy định những người giữ các vị trí trên phải có trình độ bắt buộc thế nào. Đây là điều khác biệt giữa HTX nông nghiệp với các HTX tín dụng, HTX vận tải… Cũng do không có quy định trình độ bắt buộc nên phần lớn các nông dân khi đảm trách các vị trí trên chỉ có kinh nghiệm làm nông, khiến việc điều hành HTX cũng khó đạt hiệu quả cao. Thời gian qua, Liên minh HTX tỉnh đã tổ chức nhiều buổi tập huấn kiến thức cho những người đảm nhiệm các vị trí quản lý ở HTX, kể cả tổ chức bồi dưỡng kỹ năng Marketing, nhưng do trình độ nhiều nông dân còn hạn chế nên việc tiếp thu kiến thức để áp dụng vào thực tiễn cũng không dễ. Do đó, chỉ có vài HTX nông nghiệp hoạt động tương đối hiệu quả.

Một vấn đề khác nữa là theo quy định, các HTX tín dụng, HTX vận tải… phải có vốn pháp định, nhưng HTX nông nghiệp thì lại không có quy định này. Vì vậy khi huy động vốn, có người đóng nhiều, có người đóng ít dẫn đến tình trạng HTX thiếu vốn. Hiện nay, Trung ương đang dự thảo sửa đổi các quy định về HTX, trong đó sẽ có quy định về trình độ đối với chủ tịch hội đồng quản trị, giám đốc điều hành…

THIÊN TÂM