Nghị quyết 45-NQ/TW ngày 24.11.2023 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới tiếp tục khẳng định: “Xây dựng đội ngũ trí thức vững mạnh toàn diện là đầu tư cho xây dựng, bồi đắp “nguyên khí quốc gia” và phát triển bền vững; là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị và xã hội (1)”.

Nghị quyết đã đề ra 5 nhóm nhiệm vụ, giải pháp, đó là: (i). Tiếp tục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức; (ii). Đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ và tôn vinh trí thức, trọng dụng nhân tài; (iii).

Tăng cường quản lý nhà nước, hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách đối với đội ngũ trí thức; (iv). Tăng cường nguồn lực xây dựng đội ngũ trí thức chủ động, tích cực hội nhập quốc tế; (v). Phát huy vai trò, trách nhiệm của đội ngũ trí thức; đổi mới nội dung, phương thức hoạt động các hội trí thức.

Thủ tướng Phạm Minh Chính tham dự Hội nghị Người Việt Nam ở nước ngoài toàn thế giới lần thứ tư (Hội nghị) và Diễn đàn Trí thức và chuyên gia Việt Nam ở nước ngoài, ngày 22.8.2024

Thực tiễn sự phát triển của thế giới đã chứng minh rằng không phải tài nguyên thiên nhiên mà tri thức mới là nguồn của cải giá trị nhất thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, khi thế giới đang bước vào cuộc cách mạng lần thứ 4, vai trò của tri thức và vị trí của đội ngũ trí thức vẫn sẽ là động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển mọi mặt của đất nước. Để tập hợp, phát huy vai trò của đội ngũ trí thức theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong công cuộc xây dựng đất nước hiện nay, đòi hỏi sự nỗ lực từ cả Đảng,

Nhà nước và từ chính người trí thức. Tuy nhiên, ở đây chúng tôi chỉ xin đề xuất một số giải pháp từ phía chủ thể, tức từ phía Đảng và Nhà nước.

Cần quán triệt đầy đủ, sâu sắc tất cả các tư tưởng của Hồ Chí Minh cho cán bộ, đảng viên, nhất là những người đứng đầu, những người giữ trọng trách cao trong bộ máy Đảng, Nhà nước để thấm nhuần quan điểm sử dụng người tài, quan điểm về sử dụng trí thức của Hồ Chí Minh. Trong cuộc vận động Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh hiện nay, cần lựa chọn, biên soạn và quy định toàn quốc triển khai một chuyên đề về nội dung này trong năm.

Các cơ quan Đảng, Nhà nước cần lắng nghe các ý kiến phản biện của các trí thức về các vấn đề quốc kế dân sinh, miễn không phản bội lại quyền lợi tối thượng của quốc gia, dân tộc. Củng cố, phát triển, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của các tổ chức thành viên Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam từ Trung ương đến địa phương, tạo môi trường thật sự dân chủ, lành mạnh phát huy năng lực sáng tạo và nâng cao phẩm chất đạo đức của đội ngũ trí thức.

Các cơ quan Nhà nước một mặt vừa cụ thể hoá, vừa nhanh chóng đưa các chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước về trí thức nhanh chóng đi vào cuộc sống như: Nghị quyết 45-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức; Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị định số 179/2024/NĐ-CP của Chính phủ quy định chính sách thu hút, trọng dụng người có tài năng làm việc trong cơ quan, tổ chức, đơn vị của Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội; Nghị quyết số 107/NQ-CP của Chính phủ ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24.11.2023 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới… Sửa đổi, quy định các tiêu chí cụ thể để tuyển chọn, đánh giá, sử dụng đội ngũ trí thức; tôn vinh xứng đáng các trí thức có đóng góp thiết thực cho cộng đồng, xã hội.

Đổi mới mạnh mẽ công tác đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ trí thức. Cần hạ chỉ tiêu đào tạo tiến sĩ, thạc sĩ của các cơ sở đào tạo hiện nay; ban hành quy định hạn chế những người đã làm lãnh đạo, quản lý trong các cơ quan không thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu và giảng dạy thì không khuyến khích học thạc sĩ và tiến sĩ. Trao quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục, đào tạo trong công tác đào tạo để họ tự chịu trách nhiệm về uy tín và sản phẩm của mình.

Siết chặt công tác đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ nhưng nghiên cứu tiến tới giao quyền cho các cơ sở giáo dục và đào tạo trong việc phong học hàm giáo sư, phó giáo sư, hãy để cho xã hội tự đánh giá chất lượng giáo sư, phó giáo sư của các trường; tiến tới xoá bỏ việc coi các học hàm này có giá trị suốt đời.

Nhà nước cần đầu tư ngân sách, tuyển chọn nhiều hơn nữa học sinh, sinh viên và cả thạc sĩ, tiến sĩ gửi đi đào tạo, bồi dưỡng ở nước ngoài. Chú trọng hoàn thiện cơ chế, chính sách để đội ngũ trí thức phát triển bằng chính phẩm chất, tài năng; sống được bằng nghề; được trả công xứng đáng từ sáng tạo và đóng góp của mình.

Quan tâm đến việc thu hút, trọng dụng trí thức là người Việt Nam ở nước ngoài. Hiện nay, người Việt hiện đang sinh sống ở gần 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Trong số người Việt Nam sinh sống ở nước ngoài, có hàng trăm nghìn người có trình độ cao, trong đó có tới hơn 6.000 tiến sĩ và hàng trăm trí thức tên tuổi được đánh giá cao.

Ngay từ năm 1946, sau chuyến thăm Pháp lần đầu tiên trên cương vị nguyên thủ quốc gia của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã có hàng loạt trí thức tên tuổi từ bỏ cuộc sống giàu sang để về nước tham gia cách mạng. Rất nhiều trí thức người Việt ở nước ngoài hiện rất tâm huyết và mong muốn đóng góp cho đất nước.

Vì vậy, các cơ quan có trách nhiệm cần nhanh chóng cụ thể hoá, sửa đổi các chính sách để tạo điều kiện thuận lợi thu hút đội ngũ trí thức người Việt Nam ở nước ngoài như các chính sách về quốc tịch, nhà ở, đặc biệt là môi trường làm việc.

Vừa qua, ngày 24.4.2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính vừa ký Quyết định số 812/QĐ-TTg về việc thành lập Hội đồng tư vấn chính sách. Theo đó, Hội đồng tư vấn chính sách của Thủ tướng có chức năng nhiệm vụ là: Nghiên cứu, tư vấn, khuyến nghị với Thủ tướng Chính phủ trong quản lý, chỉ đạo, điều hành về phát triển kinh tế - xã hội.

Nhiệm vụ của Hội đồng là nghiên cứu, tư vấn với Thủ tướng Chính phủ về các chiến lược, kế hoạch, đề án, chính sách phát triển kinh tế - xã hội trong trung hạn và dài hạn; kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hằng năm. Phân tích, dự báo, đánh giá tình hình, kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, các chiến lược, đề án, chính sách phát triển kinh tế; trên cơ sở đó tư vấn, khuyến nghị với Thủ tướng Chính phủ các biện pháp, giải pháp để nâng cao hiệu quả thực thi hoặc đề xuất sửa đổi, bổ sung các cơ chế, chính sách nhằm đạt được các mục tiêu đề ra.

Đồng thời, tư vấn, khuyến nghị với Thủ tướng Chính phủ các giải pháp, biện pháp ứng phó kịp thời với những biến động bất thường của tình hình kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế. Tham gia ý kiến các báo cáo, đề án lớn về kinh tế - xã hội của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ trình Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Quốc hội, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ…

Có thể khẳng định rằng tư tưởng Hồ Chí Minh về trí thức và vai trò của trí thức là nhất quán từ khi Người còn hoạt động ở nước ngoài đến khi về nước lãnh đạo cách mạng Việt Nam. Điều gì đã tạo ra sức hút kỳ diệu nơi Hồ Chí Minh đối với trí thức? Để hấp dẫn người khác, trong đó có nhiều trí thức ở nhiều lĩnh vực khác nhau từ triết học, toán học, luật học, văn chương… chắc chắn Hồ Chí Minh phải là con người rất đa dạng về đời sống văn hoá và tinh thần. Thế nhưng, chính tấm lòng vì dân, vì nước, chính cách cư xử thật sự tinh tế, chính cách tôn trọng và trọng dụng trí thức mới chính là sức hút to lớn của Hồ Chí Minh đối với đội ngũ này.

Trong bối cảnh đất nước hiện nay, nghiên cứu và vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh về trí thức, sử dụng người tài sẽ giúp cho những cơ quan lãnh đạo có trách nhiệm hiểu hơn, thực hiện tốt hơn việc trọng dụng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức nhằm xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo nguồn lực nội sinh, góp phần vào sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập quốc tế.

VŨ TRUNG KIÊN

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam (2024), Nghị quyết 45-NQ/TW ngày 24.11.2023 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.