Cầu Thái Hoà - nơi dự kiến xây đập tràn rạch Tây Ninh.

Rạch Tây Ninh dài 37,8km, bắt nguồn từ ngã ba suối Tà Hợp và suối Trà Vong đổ ra sông Vàm Cỏ Đông, diện tích lưu vực khoảng 370km2, phần hạ lưu của rạch chảy qua thành phố Tây Ninh (đoạn qua trung tâm Thành phố dài hơn 1,9km).

Rạch Tây Ninh chịu sự tác động trực tiếp của một số công trình thuỷ lợi Dầu Tiếng. Vào mùa mưa, nước lũ từ lưu vực kênh Tây và một phần từ hồ Dầu Tiếng đổ về rạch qua các cống tiêu, các vị trí tràn băng. Trong tiến trình đô thị hoá, rạch Tây Ninh “hứng” một lượng nước thải lớn từ trung tâm Thành phố xả ra. Khi nước triều dâng, rạch Tây Ninh nhìn tương đối sạch sẽ nhưng khi nước triều rút, rạch trơ đáy, phơi bùn dơ cùng nhiều chất thải và bốc mùi hôi.

Gần đây, nhằm tạo cảnh quan môi trường, sinh thái khu vực trung tâm Thành phố, ngành nông nghiệp đã lập dự án xây dựng đập tràn rạch Tây Ninh ở khu vực cầu Thái Hoà. Trong quá trình lập dự án đầu tư xây dựng đập tràn này, ngành nông nghiệp nhận được sự quan tâm của nhiều người đối với công trình được xem là điểm nhấn về cảnh quan của thành phố Tây Ninh trong tương lai. Có những ý kiến ủng hộ, đồng tình nhưng cũng có không ít ý kiến phản biện cho rằng cần có sự cân nhắc, đánh giá một cách thận trọng về tác động của con đập này đối với môi trường rạch Tây Ninh cũng như tác động đối với con người.

Theo ngành nông nghiệp tỉnh, dự án đập tràn rạch Tây Ninh được lập dựa trên quy hoạch tổng thể của tỉnh và đồ án xây dựng quy hoạch chung thành phố Tây Ninh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050 do đơn vị tư vấn là Công ty Hansen Partnership Pty Ltd (Australia) thực hiện.

Đồ án trên định hướng quy hoạch thành phố Tây Ninh trong tương lai trở thành thành phố sinh thái và kinh tế. Trong quy hoạch đặc biệt quan tâm đến không gian xanh và diện tích mặt nước bao gồm hồ điều hoà, rạch Tây Ninh và các suối nhánh. Do đó, sau khi nghiên cứu, ngành nông nghiệp có ý tưởng đầu tư đập tràn rạch Tây Ninh nhằm tạo cảnh quan khu trung tâm hành chính, góp phần hình thành thành phố sinh thái.

Khi được đầu tư xây dựng xong đập tràn, rạch Tây Ninh sẽ có mực nước thường xuyên ở cao trình 1,5m; bảo đảm tiêu - thoát lũ cho 342 km2 lưu vực rạch; kết hợp cầu giao thông đường bộ Thái Hoà để bảo đảm giao thông đường thuỷ theo tiêu chuẩn đường thuỷ nội địa cấp VI. Dự án này cũng hình thành hồ sinh thái có diện tích mặt hồ 27,71 ha với dung tích 2,01 triệu m3, góp phần giảm ngập lũ và điều hoà nước trong mùa khô, tạo cảnh quan môi trường theo đồ án quy hoạch chung của Thành phố.

Kết quả khảo sát thực tế và tính toán của cơ quan chuyên môn cho thấy, khi đập tràn hoạt động, mực nước rạch Tây Ninh ở khu vực trung tâm Thành phố luôn ở cao trình 1,5m thì mực nước dâng ngập ngược về thượng lưu cách vị trí đập 5,5km. Một số vị trí trên cánh đồng trũng (chủ yếu trồng lúa, cây tạp) bị ngập với diện tích khoảng gần 40 ha.

Cao độ nước dâng ở khu vực bị ngập từ 0,2m đến 0,7m. Theo quy hoạch của Thành phố, khu vực ngập nhiều phía thượng lưu đập tràn chính là khu vực được quy hoạch xây dựng làm hồ sinh thái cho Thành phố với diện tích mặt hồ 27,7 ha. Do đó, khi đập tràn đi vào hoạt động, vùng ngập này sẽ thành vùng hồ sinh thái, tạo cảnh quan môi trường, giảm lũ và dự trữ nguồn nước mặt lẫn nước ngầm cho mùa khô.

Có ý kiến cho rằng rạch Tây Ninh được xem là nguồn tiếp nhận nước thải, chất thải (chủ yếu là chất thải sinh hoạt) của cư dân Thành phố và một phần từ thượng lưu đổ về, sau đó theo nước triều chảy ra sông Vàm Cỏ Đông. Nếu xây đập chắn ngang “miệng” rạch ở khu vực giáp ranh trung tâm Thành phố thì chẳng khác nào “giữ lại nước bẩn”, gây ô nhiễm môi trường rạch, làm ảnh hưởng đến cuộc sống của cư dân, ảnh hưởng đến hoạt động từ các công trình công cộng hai bên bờ rạch.

Vấn đề này, một cán bộ Ban quản lý dự án thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: “Chúng tôi đã tính toán đến khả năng này và trong dự án, chúng tôi đã đề ra cách khắc phục. Cứ cho rằng trong một thời gian, rạch Tây Ninh sẽ bị ô nhiễm bởi chứa chất thải vượt giới hạn cho phép. Tuy nhiên, khả năng ô nhiễm sẽ được phát hiện ngay bởi hệ thống quan trắc chất lượng nước tự động được lắp ở đập. Lúc đó, chúng tôi sẽ điều tiết bằng cách xả nước để tháo rửa đáy rạch, làm sạch môi trường”.

Lãnh đạo Ban quản lý dự án thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Tây Ninh khẳng định việc xây đập không gây tác động tiêu cực đến môi trường, sinh thái, cũng như hoạt động giao thông đường thuỷ. Vấn đề chính là tỉnh có vốn để đầu tư hay không.

Vừa qua, UBND tỉnh có ý kiến về vấn đề này. Theo đó, sau khi xem xét, đánh giá dự án, UBND tỉnh nhận thấy nếu xây đập sẽ gây ngập vĩnh viễn diện tích đất lúa khá lớn (trên 20 ha), đồng thời chi phí vận hành đập lớn… Từ đó, UBND tỉnh chưa phê duyệt và tiếp tục giao cho các cơ quan chuyên môn nghiên cứu. Khi có kết luận cuối cùng của cơ quan chuyên môn, UBND tỉnh sẽ chỉ đạo việc lấy ý kiến về dự án này để quyết định tiếp tục đầu tư hay dừng thực hiện.

ĐÌNH CHUNG