ĐBQH Trịnh Ngọc Phương

- Thưa ông, muốn thay đổi, điều chỉnh một điều luật nào đó, trước hết cần phải đánh giá, nhìn nhận lại những gì đang định thay đổi, điều chỉnh. Vậy xin cho biết, ông có ý kiến gì về Luật Bảo hiểm xã hội đang được áp dụng?

- Sau hơn 7 năm thực hiện, Luật Bảo hiểm xã hội và các văn bản hướng dẫn thi hành đã đi vào cuộc sống, phát huy tích cực trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động, người sử dụng lao động góp phần thực hiện mục tiêu chính sách an sinh xã hội của Nhà nước. Quá trình triển khai thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội- theo đánh giá của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (Bộ LĐ-TB&XH) đã mang lại một số kết quả đáng ghi nhận. Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tăng lên; nếu như năm 2006 mới có 6,7 triệu người tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc thì đến nay số người tham gia đã hơn 10,6 triệu (tăng gần 1,6 lần). Các chế độ bảo hiểm xã hội được thiết kế phù hợp hơn, bảo đảm tốt hơn nguyên tắc đóng - hưởng, góp phần ổn định đời sống của người lao động trong quá trình làm việc và khi hết tuổi lao động. Việc giải quyết chi trả các chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động đã bảo đảm tính đầy đủ, kịp thời, đúng quy định của pháp luật, các hình thức chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội ngày càng được cải tiến, hoàn thiện, tạo điều kiện thuận lợi cho người tham gia khi thụ hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội cũng bộc lộ không ít hạn chế, bất cập. Chẳng hạn tình trạng nợ đóng, chậm đóng bảo hiểm xã hội còn xảy ra khá phổ biến, đặc biệt ở các doanh nghiệp ngoài quốc doanh và các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, làm ảnh hưởng đến nguồn thu quỹ bảo hiểm xã hội và quyền lợi của người lao động. Một số quy định trong chế độ bảo hiểm xã hội hiện hành không còn phù hợp với thực tế. Hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ bảo hiểm xã hội hiệu quả chưa cao, mà một trong những nguyên nhân là do hình thức đầu tư được quy định trong luật chưa thật đa dạng, đội ngũ cán bộ làm công tác đầu tư của cơ quan bảo hiểm xã hội chưa chuyên nghiệp.

Xuất phát từ tình hình thực tiễn trên, để khắc phục được những hạn chế, bất cập của Luật Bảo hiểm xã hội hiện hành, đồng thời nhằm thể chế hoá các quan điểm của Đảng và Nhà nước về chính sách bảo hiểm xã hội, việc sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội là cần thiết.

- Theo tinh thần của bản dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi) thì sẽ tăng tuổi nghỉ hưu đối với lao động. Hiện đang có nhiều ý kiến trái chiều về sự điều chỉnh này. Trong đó, có ý kiến lo ngại rằng nếu tăng tuổi nghỉ hưu sẽ làm gia tăng tình trạng thất nghiệp, lực lượng lao động trẻ sẽ khó tìm kiếm được việc làm. Là đại biểu Quốc hội, ông có thể cho biết quan điểm của mình xung quanh vấn đề này?

- Đúng là “được cái lọ, mất cái chai”. Theo các số liệu thống kê mà tôi được biết, kiến nghị tăng tuổi nghỉ hưu ngoài việc tác động vào nhóm muốn nghỉ hưu sớm còn có nguy cơ ảnh hưởng lớn đến cơ hội việc làm của giới trẻ. Theo con số đã được ngành chức năng công bố cho thấy có một lượng không nhỏ lao động có trình độ cao không có khả năng hoặc khó có khả năng tìm được việc làm. Cụ thể, trên phạm vi toàn quốc hiện có thêm 72.000 lao động thuộc nhóm có trình độ đại học. Tỷ lệ thất nghiệp của nhóm lao động trình độ đại học trở lên tăng 1,7 lần so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, theo tôi việc quy định nâng tuổi nghỉ hưu theo lộ trình phải căn cứ vào tình trạng sức khoẻ, thể chất, điều kiện, môi trường làm việc của người lao động. Đối tượng chúng ta cần nghiên cứu nhiều nhất đó chính là lực lượng lao động trực tiếp sản xuất, bởi đây là đối tượng chịu nhiều áp lực công việc. Một yêu cầu nữa đó chính là tăng tuổi hưu nhưng không tạo sức ép về việc làm cũng như hạn chế cơ hội tìm việc làm của lao động trẻ. Có như thế mới đúng với tinh thần Nghị quyết số 21-NQ/TW, ngày 22.11.2012 của Bộ Chính trị (Nghị quyết 21) về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế giai đoạn 2012-2020- trong đó tiếp tục khẳng định vai trò, mục tiêu của bảo hiểm xã hội trong hệ thống các chính sách xã hội nhằm hướng tới tăng cường, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững; bảo hiểm xã hội phải là trụ cột trong các chính sách chủ đạo về an sinh xã hội.

- Thời gian qua, xuất hiện một số ý kiến nhận định: một trong những nguyên nhân khiến phải sửa Luật Bảo hiểm xã hội là do nguy cơ vỡ quỹ bảo hiểm xã hội, nói nôm na là do không có tiền trả lương hưu nên Nhà nước mới tính chuyện nâng tuổi nghỉ hưu lên. Lại có ý kiến đề nghị thay vì tăng tuổi nghỉ hưu, cần quy định nâng mức đóng bảo hiểm xã hội theo hướng căn cứ vào mức lương hiện hưởng, không dựa theo mức lương tối thiểu như hiện nay. Ông nghĩ sao về điều đó?

- Vấn đề tăng tuổi nghỉ hưu hiện nay còn có nhiều ý kiến trái chiều, thậm chí giữa Bộ Nội vụ và Bộ LĐ-TB&XH cũng có quan điểm khác nhau. Theo tôi nguyên tắc ở đây là phải bảo đảm quỹ nhưng năng suất lao động tăng, còn việc đề xuất tăng tuổi về hưu là một lộ trình tiếp theo của các chính sách từ trước chứ không phải mấu chốt là ở bảo hiểm. Chính phủ đã đưa ra Nghị định 132 về vấn đề nghỉ hưu trước tuổi, Bộ Nội vụ cũng đang xây dựng đề án nhằm tinh giản biên chế, bớt gánh nặng ngân sách. Ở một số quốc gia mà tôi được biết thì lại cho rằng cống hiến ở khu vực công hay tư thì đều là cống hiến cả. Do đó, khi ra chính sách, một số người có thể giảm tuổi về hưu chính thức vẫn bảo đảm có cống hiến thêm ở lĩnh vực tư nhân. Còn nếu vì lý do lo vỡ quỹ thì phải xem lại khâu quản lý. Hiện đang có nhiều ý kiến cho rằng việc quản lý quỹ bảo hiểm xã hội có nhiều vấn đề, đặc biệt là số người hưởng “ảo” khá nhiều và trong thực tế việc các doanh nghiệp quỵt tiền bảo hiểm vẫn chưa có chế tài đủ mạnh để xử lý. Nói như vậy để thấy, nếu nói tăng tuổi nghỉ hưu để tránh vỡ quỹ thì mới chỉ nói được một lý do trong nhiều lý do chưa đề cập được hết. Về cách đặt vấn đề- thay vì tăng tuổi nghỉ hưu, cần quy định nâng mức đóng bảo hiểm xã hội theo hướng căn cứ vào mức lương hiện hưởng thì theo quan điểm của riêng tôi, để xử lý tốt hơn có thể nghiên cứu theo hướng tổng tiền lương, tiền công tháng đóng bảo hiểm xã hội của người lao động làm việc trong cả 2 khu vực cùng được điều chỉnh theo chỉ số giá tiêu dùng.

- Theo dự thảo, nếu người lao động nghỉ hưu trước tuổi thì cứ mỗi năm nghỉ sớm sẽ bị trừ tiền lương hưu 2% (quy định hiện tại là 1%), tại sao và như vậy có hợp lý không, thưa ông?

- Là đại biểu Quốc hội, đồng thời cũng là một cán bộ, công chức, tôi rất tâm tư về câu hỏi của phóng viên. Tôi xin nói ngắn gọn như sau: các số liệu tính toán cho thấy mức hưởng lương hưu hiện nay cao hơn nhiều so với số tiền mà người lao động, người sử dụng lao động đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội. Để bảo đảm thực hiện tốt hơn nguyên tắc đóng - hưởng, dự thảo Luật sửa đổi lần này có thay đổi một số thông số tính lương hưu. Việc điều chỉnh này sẽ có ảnh hưởng nhất định đến quyền lợi của người nghỉ hưu. Tỷ lệ hưởng lương hưu của người nghỉ hưu sau khi điều chỉnh sẽ giảm hơn so với hiện hành- khoảng 10% đối với nam và 15% đối với nữ (nếu lấy số năm đóng bảo hiểm xã hội bình quân đối với nam là 28 năm và với nữ là 23 năm). Song tôi cũng cho rằng, xét về lâu dài và toàn cục, việc áp dụng theo quy định mới như tinh thần của bản dự thảo cho thấy tính khả thi cao và hợp lý trong tổ chức thực hiện.

- Doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm cho người lao động là một vấn đề không mới. Có trường hợp chậm đóng là do doanh nghiệp làm ăn thua lỗ nhưng cũng có trường hợp cố tình chây ỳ, trốn tránh, trục lợi tiền bảo hiểm của người lao động. Họ không sợ bị phạt, vì mức tiền phạt thấp hơn nhiều so với số tiền họ chiếm dụng. Theo ông, vấn đề này cần xử lý như thế nào cho thoả đáng?

- Tôi tán thành cách đặt vấn đề của phóng viên. Thực tế hiện nay tình trạng nợ bảo hiểm xã hội kéo dài đã ảnh hưởng trực tiếp và rất nhiều đến quyền lợi người lao động như: không được hưởng các quyền lợi trước mắt khi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động… Đặc biệt, khi nghỉ việc người lao động sẽ không được hưởng trợ cấp thất nghiệp, thậm chí sẽ mất cả thời gian tham gia bảo hiểm xã hội trước đó do không được chốt sổ. Đa phần doanh nghiệp vi phạm, cố tình chây ỳ để chiếm dụng vốn là do quy định mức lãi suất chậm đóng bảo hiểm xã hội thấp hơn mức lãi suất vay ngân hàng nên họ chấp nhận chịu phạt để chiếm dụng quỹ bảo hiểm xã hội. Trong khi đó chế tài xử lý vi phạm trong lĩnh vực này còn nhiều bất cập như mức xử phạt thấp, tối đa chỉ 30 triệu đồng, thủ tục xử phạt lại phức tạp, không quy định xử lý hình sự khi chiếm dụng phí nộp bảo hiểm xã hội của người lao động; cơ quan Bảo hiểm xã hội lại không có thẩm quyền thanh tra, xử phạt.

Công nhân - một trong những đối tượng có số lượng đông đảo chịu sự điều chỉnh của Luật Bảo hiểm xã hội.

Do còn nhiều bất cập nên việc phối hợp giữa các cơ quan chức năng với ngành Bảo hiểm xã hội chưa thực sự mang lại hiệu quả như mong muốn, tình trạng doanh nghiệp chây ỳ đóng bảo hiểm xã hội vẫn không giảm. Thông thường, những doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội quá 6 tháng trở lên, cơ quan Bảo hiểm xã hội sẽ lập hồ sơ khởi kiện ra toà. Tuy nhiên, do thủ tục nên thường phải mất từ hơn 1 năm, vụ kiện mới được thực hiện. Một số doanh nghiệp bị thua kiện vẫn… không thèm chấp hành phán quyết của toà án. Tôi rất ủng hộ và đồng quan điểm với Bảo hiểm xã hội Việt Nam khi kiến nghị nâng mức chế tài xử phạt lên cao hơn, và bổ sung tội danh chiếm dụng quỹ bảo hiểm xã hội vào Bộ luật Hình sự đối với người đứng đầu cơ quan tổ chức sử dụng lao động không nộp bảo hiểm xã hội, và cần xử lý hình sự đối với các cá nhân, tổ chức vi phạm nhiều lần. Đối với cán bộ, nhân viên cơ quan Bảo hiểm xã hội có trách nhiệm đôn đốc thu tiền bảo hiểm xã hội mà thiếu trách nhiệm để doanh nghiệp nợ đọng tiền bảo hiểm xã hội cũng phải chịu trách nhiệm hành chính; còn nếu họ thông đồng với doanh nghiệp để chiếm giữ, sử dụng trái phép, tham ô tiền bảo hiểm xã hội thì phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự với vai trò đồng phạm.

- Cảm ơn ông đã dành thời gian cho cuộc trò chuyện này.

VIỆT ĐÔNG