Tại HTX Mây tre lá số 2 ấp Long Bình, xã Long Thành Nam, huyện Hoà Thành.

Hiện nay, toàn tỉnh Tây Ninh có 90 HTX với 43.863 thành viên, tổng số vốn điều lệ là 103,625 tỷ đồng. Các HTX hoạt động chủ yếu trên 5 lĩnh vực: nông nghiệp (44 HTX), dịch vụ thuỷ lợi (26), công thương nghiệp (14) và vệ sinh môi trường (1), giao thông vận tải (10) và tín dụng (18 quỹ tín dụng nhân dân).

Điều đáng ghi nhận là trong điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều khó khăn nhưng có một số HTX vẫn duy trì hoạt động ổn định, tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho các thành viên HTX và người lao động. Trong khó khăn, một số HTX đã mở rộng sản xuất, phát triển kinh doanh dịch vụ tổng hợp, mở rộng liên doanh liên kết với các doanh nghiệp để cung ứng vật tư, thực hiện các dịch vụ đầu vào cho các thành viên.

Một số HTX không chỉ đem lại lợi nhuận cho chính mình mà còn tham gia xây dựng nông thôn mới ở địa phương. Các HTX được coi là cầu nối giữa chính quyền địa phương với bà con nông dân trong việc chuyển giao các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, giải quyết việc làm cho một bộ phận lao động địa phương; tích cực tham gia các hoạt động xã hội, đề cao tinh thần đoàn kết tương trợ lẫn nhau.

Tuy nhiên thực tế cũng cho thấy, quy mô các HTX ở Tây Ninh hãy còn ở dạng nhỏ lẻ, sản xuất đơn điệu, thiếu năng động. Số lượng HTX tại các địa phương trên địa bàn tỉnh liên tục giảm qua các năm, không ít HTX chỉ hoạt động cầm chừng, không hiệu quả hoặc ngưng hoạt động kéo dài, đặc biệt là các HTX hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp.

Chỉ tính từ đầu năm đến nay, toàn tỉnh đã có 5 HTX phải giải thể gồm: 2 HTX giao thông vận tải ở huyện Tân Châu và Dương Minh Châu; 1 HTX tiểu thủ công nghiệp, 2 HTX dịch vụ nông nghiệp và 6 HTX nông nghiệp ngưng hoạt động kéo dài. Hiện tại, trên địa bàn tỉnh còn 17 HTX hoạt động yếu, hoạt động cầm chừng hoặc xin tạm ngưng hoạt động cần phải được củng cố hoặc là… giải thể. Có thể nói các HTX tồn tại được đã khó, nói chi đến phát triển!

Thiếu... đủ thứ

Đó là tình trạng chung đã và đang diễn ra tại các HTX trong tỉnh. Trước tiên là thiếu vốn, thiếu nguồn nhân lực, các xã viên thiếu trình độ, đội ngũ lãnh đạo HTX thì thiếu năng lực quản lý. Ngoài ra, nhiều hạn chế khác trong quá trình hoạt động cũng khiến nhiều HTX lâm vào bế tắc.

Có thể nói, lực cản lớn nhất hiện nay của HTX chính là việc khó tiếp cận nguồn vốn. Theo quy định, để tiếp cận nguồn vốn của các tổ chức tín dụng thì các HTX phải có tài sản bảo đảm thế chấp. Song tài sản của HTX là do các xã viên tham gia đóng góp bằng tiền hoặc tài sản khác mà nếu như HTX làm ăn thua lỗ, không trả được nợ thì ngân hàng sẽ không thể phát mãi bởi đây là tài sản tập thể. Bên cạnh đó, các ngân hàng không có quy định về tín chấp và cũng không có quy định về giá trị tài sản của HTX. Do vậy, HTX không đủ điều kiện để thế chấp tài sản với ngân hàng. Các HTX muốn vay vốn thì chỉ có nước các xã viên phải dùng tài sản riêng để thế chấp, đồng nghĩa với việc khó có thể vay được nguồn vốn lớn.

Nói về vấn đề này, ông Võ Thanh Long- Chủ nhiệm HTX Rau an toàn xã Trường Tây, huyện Hoà Thành cho biết: hạn chế của HTX là chưa phát huy tốt vai trò của mình trong việc tìm đầu ra cho sản phẩm. Hơn nữa, theo lời ông: “Bà con xã viên rất cần giống và vật tư nông nghiệp để phát triển sản xuất, nhưng HTX không có vốn để đáp ứng nhu cầu này nên họ phải đi mua chịu bên ngoài với giá cao hơn”.

Đúng như lời ông Long nói, một trong những hạn chế được kể đến là nhiều HTX vẫn loay hoay chưa tìm được đầu ra một cách ổn định, bền vững và chưa bao tiêu hết sản phẩm của xã viên. Ông Hồng- chủ nhiệm HTX chăn nuôi rắn ở Truông Mít, huyện Dương Minh Châu thừa nhận: hiện tại HTX chưa có phương án sản xuất kinh doanh rõ ràng và vẫn đang loay hoay tìm đầu ra cho sản phẩm; hiện HTX này đang làm thủ tục giải thể trình lên cấp trên giải quyết.

Ông Nguyễn Văn Nhành- chủ nhiệm HTX giống cây trồng, dịch vụ nông nghiệp Bàu Đồn, huyện Gò Dầu cũng cho một thông tin không vui mấy: HTX đã thành lập một bộ phận kinh doanh do 13 xã viên cùng góp vốn làm dịch vụ cung ứng giống cây trồng, vật tư phân bón và HTX đã cạnh tranh thành công với các thành phần kinh tế khác trên địa bàn, tuy nhiên trong quá trình hoạt động, HTX khó tiếp cận được nguồn vốn để đổi mới phương tiện sản xuất.

Thị trường tiêu thụ nông sản của các HTX chưa ổn định rõ ràng là một vấn đề nan giải. Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, một số HTX nông nghiệp có hợp đồng liên kết với các doanh nghiệp, nhà máy trong việc cung ứng vật tư nông nghiệp và tiêu thụ nông sản, thế nhưng trong quá trình triển khai thực hiện còn có những khó khăn như khâu thu hoạch mía có tính thời vụ, nhà máy đường chậm trễ, kéo dài gây thiệt hại cho nông dân.

Một số loại nông sản như mãng cầu, rau an toàn được sản xuất theo quy trình VietGAP tốn kém chi phí rất cao nhưng khi tiêu thụ giá cả lại không cao hơn so với quy trình sản xuất thông thường. Do đó, khả năng cạnh tranh của các HTX khi áp dụng quy trình VietGAP gặp khó khăn.

Chưa kể, các HTX đều thiếu đất để phát triển sản xuất kinh doanh. Hiện tại, có 22 HTX chưa có quỹ đất để xây dựng trụ sở làm việc, dẫn đến việc triển khai các dịch vụ đều gặp bất lợi, thiếu sức cạnh tranh với các thành phần kinh tế khác. Điều này cũng lý giải tại sao hoạt động sản xuất kinh doanh trong các HTX còn nhỏ bé, sức cạnh tranh thấp, tính bền vững chưa cao. Hiện nay vẫn còn tình trạng nhiều HTX tuy đã ngừng hoạt động nhiều năm nhưng vẫn chưa giải thể.

Ở thị trấn Châu Thành, huyện Châu Thành có HTX Sản xuất rau an toàn Thành Đạt, HTX này đi vào hoạt động chưa lâu thì gặp khó khăn về nguồn nhân lực. Mặc dù HTX luôn có chính sách thu hút người vào làm việc nhưng hầu như các lao động có kỹ thuật đều không muốn vào đây. Xã viên thì chưa hiểu rõ các quyền lợi khi tham gia HTX, nhiều người có tâm lý lo sợ bị mất vốn khi góp vốn vào HTX. Điều đó dẫn đến HTX rơi vào tình trạng ngưng hoạt động kéo dài, đến nay vẫn chưa có hướng khắc phục và giải quyết dứt điểm.

Ở các lĩnh vực công thương nghiệp nói chung, nguồn nguyên liệu phục vụ sản xuất của các HTX tiểu thủ công nghiệp đang ngày càng khan hiếm, cạn kiệt. HTX thiếu vốn để đầu tư mở rộng sản xuất kinh doanh, đổi mới phương tiện. Trên thực tế, các HTX tiểu thủ công nghiệp trong tỉnh đa số có quy mô nhỏ, trình độ kỹ thuật công nghệ lạc hậu, lao động thủ công là phổ biến, hiệu quả kinh doanh thấp nên vẫn chưa phát huy được thế mạnh của mình.

Trên cánh đồng HTX Rau an toàn xã Trường Tây, huyện Hoà Thành.

Liên minh HTX tỉnh nhận định: không có đất, HTX không thể vay vốn, do đó không thể thay đổi công nghệ sản xuất. Vì vậy, cần giải quyết cái vòng luẩn quẩn này mà vai trò của chính quyền địa phương là rất quan trọng. Bên cạnh đó, các HTX cần chủ động đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường, xây dựng thương hiệu, nhãn hiệu, tiếp cận các chính sách ưu đãi về tài chính- tín dụng, đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng, giao đất, cho thuê đất, vốn, giống cây trồng, phân bón…

Tìm một hướng đi

Hiện nay, các HTX nông nghiệp chưa thực sự đổi mới về tổ chức và hoạt động theo đúng các nguyên tắc và giá trị của HTX nên thiếu động lực phát triển. Mặt khác, có địa phương chính quyền can thiệp hoặc chỉ đạo quá sâu vào công việc nội bộ của HTX từ khâu sắp xếp nhân sự, họp hành giao ban đến định giá cả dịch vụ và phân phối… nhưng lại ít quan tâm hỗ trợ các HTX giải quyết khó khăn trong kinh doanh.

Các HTX hiện đang rất khó khăn về nguồn vốn. Nhiều HTX không vay được vốn để phát triển sản xuất do không có tài sản thế chấp, khó tiếp cận nguồn vốn vay từ các ngân hàng thương mại. Trước tình hình đó, ngày 5.5.2014 UBND tỉnh Tây Ninh đã ban hành quyết định về việc thành lập Quỹ hỗ trợ phát triển HTX của tỉnh với nguồn quỹ 20 tỷ đồng. Việc hỗ trợ này dành cho các tổ hợp tác, HTX, liên hiệp HTX có dự án đầu tư mới; dự án đầu tư mở rộng sản xuất, kinh doanh, mở rộng tiêu thụ sản phẩm; các hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp…

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: Sở sẽ phối hợp với các địa phương đổi mới các HTX nông nghiệp theo hướng liên kết với các nhà máy, doanh nghiệp để xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường; phối hợp với các đơn vị có liên quan xây dựng một mô hình HTX điển hình trong liên kết sản xuất gắn với tiêu thụ nông sản; hỗ trợ các HTX trang bị máy móc, thiết bị phục vụ trong sản xuất.

Bên cạnh đó, Liên minh HTX tỉnh tập trung đẩy mạnh hai phong trào “Đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX” và “HTX tiên phong trong xoá đói giảm nghèo- xây dựng nông thôn mới”; phối hợp với các ngành, địa phương xây dựng hỗ trợ HTX làm điểm (các mô hình dịch vụ nông nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản, rau an toàn, chợ và bánh tráng, muối ớt Tây Ninh); tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý HTX cho các đối tượng trong ban chủ nhiệm, ban kiểm soát HTX.

THANH NHI